Xanuunka macaanka diabetes

 Xanuunka macaanku “diabetes “ waa xanuun ka mida xanuunada loo yaqaan chronic diseases ama mudada dheer qofka haya kaas oo saameeya sida jidhku cuntada ugu bedelo tamarta.

Jidhka qofku waxa uu cuntada aan cuno u bedelaa sonkor (glucose ) waxana uu ku sii daayaa wareega dhiiga hadaba marka sonkorta dhiigu sare u kacdo ganaceenu waxa uu soo daayaa dheecaan (hormone ) loo yaqaan insulin waxay shaqaadeedu tahay in sonkorta ku jirta dhiiga ay u bedesho tamar gaadhsiina unugyada (body cells ) .

Hadaba xanuunka macaanka jidhka qofku ma soo daayo insulin ku filan ama uma isticmaali karo sidii caadiga ahayd , marka aanay jirin insulin ku filan ama unuguadu ay joojiyaan ka jawaabista insulinta sonkor badan ayaa dhiiga ku ururaysa xalaadaasina waxay sababtaa dhibaatooyin caafimaad oo halis ah sida wanaha oo qofka xanuuna , aragtida oo lunta , kelyo xanuun iwm. 

Hada weli ma jirto loo helay xanuunka macaanka lkn miisaaka oo la yareeyo, cunista cunto caafimaadle , iyo firfircoonada jidhka ayaa kaa yarayn karta khatartiisa.

Noocyada macaanka

• Type 1 diabetes

Nooca 1aad waxa loo malaynayaa inay tahay xaalad ka dhalatay falcelinta dufaaca jidhka ,dufaaca jidhka ayaa si khalad ah isu weerara isaga laftiisu , falcelintaas oo jidhka ka joogisa samaynta insulin dadka qaba nooca 1aad xanuunka macaanka waxa lagu qiyaasa 5-10% dadka caalamka ku nool waxayna isugu jiraan caruur, dhalinyaro, iyo dadka waawayn hadana hadii aad qabto nooca 1aad ee xanuunka macaanka waxad u baahanaysaa inaad qaadato maalin walba insulin si aad u noolaato lamana qaadhin weli si kale oo looga hortago.

• Type 2 diabetes

Nooca 2aad ee xanuunka macaanka waa marka jidhkaagu aanu si fiican u isticmaalayn insulinta oo aanu ilaalin karin xadiga insulinta dhiiga ku jirta qiyaas ahaan 90-95% ayaa qaba dadka aduunka waxana uu qofka ku soo baxa sanado badan kadib waxana uu u badan caruurta lkn cidkasta wuu ku dhacaa macaanka nooca labaad waa laga hortegi karaaa waxa lagu dejin karaa hab nololeedka qofka sida , miisaanka oo layska dhimo, qofku inoo cuno cunto caafimad qabta, jimicsiga jidha .

• Gestational diabetes

Noocan macaanka ah waxa lagu arkaa dumarka xiliga ay uurka leeyihiin kuwaas oo aan qabin weligood macaanka wuuna ka tagaa ka dhib marka ilmuhu dhasho.

Hadaba hadii aad qabto macaanka uurka ilmahaagu wuxu khatar ugu jiraa dhibaatooyin caafimaad .

Hadii aad leedahay macaanka uurka adiga iyo ilmahaagu ba waxa khatar u jirtaan inuu idinka dhaco xunuinka macaanka nooca labaad .

• Prediabetes

Noocan macaanka ah waa marka uu sareero heerka sonkorta ee ku jirta yadoo aan lahayn isbedel wayn oo nololeed qofku wuxu khatar ugu jiraa inuu ku dhaco nooca 2aad ee xanuunka macaanku.

FG:/ waxa jira noocyo kala macaana lkn kuwani waa kuwa ugu caansan.

Calaamada xanuunka macaanka

• Qofka oo aad u haraada iyo kaadi badan
• Gaajo badan iyo daal
• Aragtida oo humaag galo
• Nabarada oo aan buskan
• Miisaanka qofka oo degdeg u dhaca
• Kabuubyo iyo jidhiidhico cagaha iyo gacmaha ah

Xanuunka macaanka qofka marka lagu ogaado astaamihiina waxa laga baadhaa dhiiga si loo xaqiijiyo .

Sida loo maareeyo xanuunka macaan

• A1c test: waa mashiinka yar ee lagu ogaado sokorta jidhka si loola socdo
• Caadiska dhiiga (blood pressure) oo lala socdo
• Cholestrol ka  ama dufan jidhka oo lala socdo
• Sigaarka oo qofka laga joojiyo
• Cunto caafimaadle oo qofku cuno
• Qofka oo jimicsi sameeya
• Daawada oo qofku si fiican u qaato
• Qofku inuu mar walba sii wado lasocodka glucose jidhka

Khataraha kugu sababi kara inaad qaad macaanka

• Hadii qoyskaaga qaar lahaayee
• Da’da hadaad ka wayn tahay 45 sano
• Hadii miisaankaagu culus yahay
• Hadii aanad jimicsi samayn
• Hadii aad leedahay qaar ka mida canuunada soo jiitama (chronic diseases)
• Qaabka aad u nooshahay ( life style)

Khataraha uu sababo macaanku hadaan laga hortagin

• Dhibaatiyinka indhaha
• Wadne xanuun ama wadne istaag
• Nabarada cagaha iyo jidhka
• Dhibtooyinka ciridka iyo illaha
• Xanuunada kaaji haysta iyo kaadi mareenka
• Cancerka jidhka 
• Dhibaatiyo kelyaha beerka iyo dhamaan xubnaha muhiimka ee jidhka 

FG:/ xanuunka macaan ku waa xanuun balaadhan  noockasta gaarkiisa ayaan u soo gelin doonaa la soco.”